Herfst 2015

De herfst van 2015 was te Ukkel normaal op vlak van temperaturen, neerslaghoeveelheid en -frequentie en zonneschijnduur.

1.    De temperatuur

De gemiddelde luchttemperatuur van de afgelopen herfst bedroeg te Ukkel 11,3 °C (ref. periode 1981-2010: 10,9 °C).
De maanden september en oktober waren ietwat aan de frisse kant met een gemiddelde temperatuur van respectievelijk 13,5 °C en 10,2 °C (ref. periode 1981-2010: 14,9 °C en 11,1 °C). Om een koelere september- en oktobermaand terug te vinden, moeten we terugkeren naar 2001 (sep.) en 2003 (okt.).
De maand november was dit jaar bijzonder warm met een gemiddelde van 10,1 °C (ref. periode 1981-2010: 6,8 °C), het was de tweede warmste novembermaand sinds het begin van de temperatuurmetingen in Brussel-Ukkel in 1833, het record uit november 1994 blijft overeind met een gemiddelde van 10,4 °C. Voor wat betreft de gemiddelde maximumtemperatuur leverde november dit jaar wel een nieuw record op : het gemiddeld maximum bedroeg 13,1 °C (in 1994 was dat 12,8 °C).
Wij merken bovendien nog op dat de maanden oktober en november dit jaar nagenoeg even warm waren.

In het begin van de weerkundige herfst werd het weer bepaald door koele maritieme luchtstromingen waarbij de temperaturen dan ook eerder aan de lage kant bleven, de maxima bereikten geen 20 °C. Op de 8e en de 9e verplaatste een hogedrukgebied zich van de Noordzee naar Skandinavië en nadien naar de Baltische zee, waardoor bij ons drogere continentale lucht werd aangevoerd zodat de temperaturen op de 10e en de 11e 20 °C of iets meer bereikten (op de 11e 21,1 °C in Ukkel, 22 °C in Kruishoutem, 22,3 °C in Hastière, 22,6 °C in Sivry, 22,7 °C in Chièvres). De nachten waren vrij koel met minima in de meeste streken beneden 10 °C (op de 11e 6,5 °C in Melsbroek, 6 °C in Gorsem en slechts 0,5 °C in Elsenborn). In de nacht van 11 op 12 september kwamen we in warmere lucht terecht, bovendien kwam er meer bewolking zodat het minder koud werd. Op de 12e haalden de maxima in de warme sector op de meeste plaatsen in Laag- en Midden-België meer dan 20 °C (Ransberg: 21,8 °C, Koersel: 22 °C, Retie: 21,9 °C). De dagen nadien gingen de temperaturen er overdag geleidelijk aan op achteruit terwijl ze 's nachts meestal op een hoger niveau kwamen te liggen (doordat het weer meer verstoord was), de temperatuuramplitude's tussen dag en nacht werden met andere woorden kleiner.
Vanaf de 25e ontwikkelde zich een hogedrukgebied ten westen van Frankrijk dat zich geleidelijk aan uitbreidde naar de Noordzee en het zuiden van Skandinavië, bij ons werd de stroming geleidelijk aan aflandig met dus aanvoer van drogere lucht waardoor de temperaturen 's nachts flink daalden en ruim onder 10 °C uitkwamen. Zo lagen de minima in Laag- en Midden-België tussen 3 °C en 7 °C in de nacht van 25 op 26 september (Essen: 3,4 °C, Stabroek: 3,7 °C), in Gouvy en Elsenborn was het minimum respectievelijk 1,8 °C en 1,9 °C. Op 2 oktober was het ochtendminimum in Genk en Kleine Brogel respectievelijk 0,9 °C en 1,4 °C, in Elsenborn vroor het toen voor het eerst in de lucht dit najaar met -1,6 °C, uiteraard was er op verschillende plaatsen vorst aan de grond. Doordat de lucht van oorsprong vrij koel was, stegen de maxima niet al te hoog in deze zeer zonnige en droge periode, op de meeste dagen lagen ze tussen 16 °C en 18 °C in de lage streken en tussen 12 °C en 14 °C in de hoogste delen van het land (Mont Rigi: 11,8 °C op de 26e en 12,5 °C op de 28e september).

2 oktober 2015: zeer zonnige najaarsdag langs de Maas tussen Dinant en Namen
Foto: Koen Vandenbussche

Vanaf de 3e-4e oktober werd ons weer bepaald door maritieme luchtstromingen waardoor de temperaturen 's nachts geleidelijk aan terug een stuk hoger kwamen te liggen, in de nacht van 5 op 6 en 6 op 7 oktober werd het in Laag- en Midden-België zelfs niet kouder dan 13 °C à 14 °C (Ukkel: minimum van 13,9 °C). Vanaf de 8e werd het geleidelijk wat minder zacht, onder invloed van een hogedrukgebied over Skandinavië kwam een oostelijke tot noordoostelijke stroming op gang, zowel de maxima als de minima gingen omlaag, vanaf de 11e werden de minima licht negatief in de hogere delen van het oosten van het land (Elsenborn op de 12e en de 13e respectievelijk -2,3 °C en -3,1 °C). Overdag lagen de temperaturen aanvankelijk nog rond 12 °C à 13 °C, maar vanaf de 13e werd het voor enkele dagen bijzonder koud voor de tijd van het jaar, voornamelijk overdag: tussen een hogedrukgebied ten noorden van onze streken en een hoogtedepressie in de buurt van ons land werd vochtige, gestoorde en vrij koude lucht naar ons land gevoerd, het bleef betrokken zodat ook de zon geen enkele invloed had op de temperatuur. Het maximum van de 13e in Ukkel was met 5,5 °C bijzonder laag, het gaat om één van de laagste maxima ooit gemeten in de eerste 20 oktoberdagen, 2 dagen later op de 15e werd het amper 5,6 °C, terug een opmerkelijk lage waarde. Ook op de 14e en de 16e was het allesbehalve warm met maxima in Ukkel van respectievelijk 7 °C en 7,5 °C, zodat wij zonder meer mogen spreken van een bijzonder koude vierdaagse in het midden van de maand oktober. Toch is het ooit nog vroeger in het najaar nagenoeg even koud gebleven overdag: op 3 oktober 1998 bereikte het maximum in Ukkel slechts 5,7 °C, gevolgd door 7 °C op de 4e van dat jaar !
De maxima in het westen van het land lagen meestal iets hoger dan in Ukkel in deze koude periode, de koudste dag in het westen was over het algemeen de 15e (Beitem: 8,8 °C, Koksijde: 7,5 °C, Middelkerke: 7,7 °C, Lichtervelde: 7,4 °C).
Op de Hoge Venen in Mont Rigi was het maximum van de 14e amper +0,1 °C, op de 14e overdag bleef het zelfs nipt vriezen, maar in de loop van de nacht van 14 op 15 oktober steeg de temperatuur dan tot net boven het vriespunt waardoor het maximum officieel +0,1 °C werd ! Dit maximum was voor Mont Rigi het laagste waargenomen in een tweede oktoberdecade sinds tenminste 1953, het vorig record dateert van 13 oktober 1975 met +1,7 °C.
Doordat er veel bewolking was, bleven de minima in de meeste streken in het centrum en het westen van het land nog wel (nipt) positief.
Het hoeft niet te verwonderen dat de gemiddelde temperatuur van de tweede oktoberdecade dit jaar (11-20 oktober) bijzonder laag was in Ukkel met slechts 6,9 °C; sinds 1901 was deze periode slechts 3 keer nog kouder: het gemiddelde was 5,6 °C in 1905, 6,5 °C in 1919 en 6,8 °C in 1992.
Na de 17e liepen de temperaturen geleidelijk aan weer wat op, maar zeer zacht werd het niet onmiddellijk met maxima tot zo'n 12 °C à 13 °C in het centrum van het land.
In de loop van de 25e trok een hogedrukgebied via Frankrijk en ons land naar het oosten, wat ervoor zorgde dat er in de loop van de 26e een zuidoostelijke luchtstroming op gang kwam van drogere lucht, het werd geleidelijk aan zonnig met temperaturen die opnieuw meer dan 15 °C haalden: 16,4 °C in Ukkel, 17,8 °C in Kruishoutem, 18 °C in La Hestre en 18,2 °C in Chièvres, behoorlijk zacht dus. Ook op de 27e was het bijzonder mild met 17,7 °C in Ukkel, in het oosten waar de opklaringen het langst aanhielden, bereikten de maxima tot 20 °C of iets meer (Angleur: 21,4 °C, Koersel: 21 °C, Genk: 20,8 °C).
De toon was meteen gezet, want ook de laatste dagen van oktober en de eerste dagen van november bleef het zeer zacht : tussen een depressie ten westen van Frankrijk en een uitgestrekt hogedrukgebied over Oost-Europa werd met een zuidoostelijke stroming zachte en vrij droge lucht aangevoerd. 31 oktober en 1 november waren 2 zeer zonnige dagen en de maxima bereikten 16 °C tot 19 °C, op 1 november werd lokaal zelfs meer dan 20 °C gehaald: in Ukkel werd het maximum 20,8 °C, in Bièvre 20,6 °C en in Sivry 21,6 °C. We vermelden ook nog de zeer hoge temperaturen gemeten in de Hoge Venen: in Mont Rigi (nabij Botrange) werd het 19,7 °C (en dan te weten dat de temperaturen daar op 14 en 15 oktober overdag amper het vriespunt haalden !).
Dit zijn bijzonder hoge waarden voor deze tijd van het jaar. Toch is het zo dat we de laatste jaren al een aantal keren temperaturen tot rond 20 °C kregen in deze periode, vorig jaar nog werd ook 20 °C of iets meer bereikt op 31 oktober en 1 november. Op 4 november 1994 werd het in Ukkel 20,2 °C en op 12 november 1995 20,3 °C.
Op 2 november waren de temperatuurverschillen in het land groot: in de gebieden waar de zon doorbrak (in het centrum, het noordoosten en oosten) was het opnieuw erg zacht met temperaturen tot zo'n 17 °C, maar over het westen van het land trokken mistbanken vanuit Frankrijk het land in zodat het daar een stuk koeler bleef (Beitem en Kruishoutem: 9 °C als maximum), in het uiterste zuiden van het land was het eveneens kil (Aubange: 4,6 °C en Buzenol: 6,3 °C als maximum). Ook de temperatuuramplitude's (verschil tussen minimum- en maximumtemperatuur) waren zeer groot: 's ochtends lagen de temperaturen in een aantal streken dicht bij het vriespunt, terwijl het in de loop van de namiddag 18 °C à 19 °C werd, merkwaardig in deze tijd van het jaar.
De dagen nadien kwam er meer bewolking veroorzaakt door storingen verbonden aan lagedrukgebieden ten westen van onze streken, waardoor de nachten een stuk warmer werden, ook overdag bleef het zacht. Na de passage van een warmtefront in de loop van de 6e kwamen wij in de 'warme sector' van een depressie terecht waardoor het in de nacht van 6 op 7 november praktisch niet afkoelde. Het werd één van de warmste novembernachten ooit met minima die op vele plaatsen boven 15 °C bleven (Ukkel: 16,4 °C, Melsbroek en Deurne: 16,3 °C, Melsbroek en Chièvres: 16,1 °C). Op de 7e overdag werden opnieuw temperaturen tot dicht bij 20 °C gemeten (Ukkel: 19,4 °C, Koksijde en Passendale: 19,8 °C, Angleur en Kruishoutem: 20 °C, Hastière: 20,2 °C).
De aanhoudend zeer zachte dagen (en nachten) hebben geresulteerd in een recordwarme eerste novemberdecade (sinds tenminste 1901): de gemiddelde temperatuur over de eerste 10 novemberdagen bedroeg te Ukkel maar liefst 13,7 °C (ref. periode 1981-2010: 8,4 °C). Het vorig record van 12,3 °C uit 2011 werd nu dus verpulverd !
Ook gedurende een groot deel van de tweede decade bleef het zeer zachte weer aanhouden zodat deze periode eveneens recordzacht verliep (sinds tenminste 1901): het gemiddelde over deze tiendaagse periode was 11,7 °C (ref. periode 1981-2010: 6,7 °C), het vorig record van 11,1 °C uit 2009 werd dus scherper gesteld.
Het is dan ook vanzelfsprekend dat het geheel van de eerste 20 novemberdagen recordzacht was: het gemiddelde over die periode was 12,7 °C, het vorig record uit 1994 bedroeg 11,2 °C ! Tussen 1 en 20 november werd het op 12 dagen meer dan 15 °C in Ukkel ! Van 4 tot en met 12 november (9 opeenvolgende dagen) daalde de minimumtemperatuur geen enkele keer beneden 10 °C !
Op de 19e en 20e markeerde een actieve storing de overgang tussen de zeer zachte lucht en koele polaire zeelucht die ons in de loop van de 20e bereikte, de temperaturen daalden met enkele graden in de loop van de 20e, in de nacht van 20 op 21 en 21 op 22 waren de minima op de meeste plaatsen nog net positief in de lage streken (minimum in Ukkel van respectievelijk 1,5 °C en 1 °C). In de nacht van 22 op 23 stabiliseerde de atmosfeer en kwamen er opklaringen waardoor het op de meeste plaatsen tot lichte vorst kwam: in Ukkel bereikte het minimum -1,8 °C (eerste vriesdag hier), in Koersel werd het tot -3 °C en in Aubange (uiterste zuiden van het land) tot -4,2 °C, lokaal bleef de temperatuur nog nipt boven het vriespunt zoals in Koksijde waar het afkoelde tot +0,6 °C. Ook de maxima daalden en lagen tussen 21 en 24 november in de Hoge Venen rond het vriespunt, in Laag- en Midden-België meestal tussen 5 °C en 8 °C (maxima in Ukkel op 22 en 23 november van respectievelijk 4,7 °C en 5,2 °C). Vanaf de 25e werd het opnieuw wat zachter met vrij normale temperaturen voor eind november, tijdens de laatste 2 dagen van de herfst kwamen wij terug in zeer zachte lucht terecht met maxima tot 11 °C à 12 °C in Laag- en Midden-België, zelfs tot meer dan 13 °C in de westelijke landshelft, ook de nachten werden terug zeer mild.

 Tabel 1 : gemiddelde temperatuur per decade te Ukkel (in  °C)

2.    Aantal dagen met karakteristieke temperatuur

Te Ukkel was er geen enkele zomerse dag in het afgelopen seizoen (Max >= 25 °C) (ref. periode 1981-2010: 2,1 dagen). Ook in de rest van het land werden geen temperaturen van meer dan 25 °C gemeten.

Het aantal warme dagen (Max >= 20 °C) was 6 te Ukkel (ref. periode 1981-2010: 12,8 d) : het werd meer dan 20 °C van 9 tot en met 12 september, op 3 oktober en op 1 november. Het absoluut maximum van de afgelopen herfst was 21,1 °C en werd gemeten op 11 september, de tweede warmste dag van het seizoen in Ukkel was 1 november met een maximum van 20,8 °C !
Het absoluut herfstmaximum van 21,1 °C is merkwaardig laag, sinds 1901 was dit slechts één keer nog lager, dat was in 1912 met 18,2 °C.

Te Ukkel waren er deze herfst 2 vriesdagen (Min < 0°C) (ref. periode 1981-2010: 5,2 dagen): 23 en 24 november. Het absoluut minimum van -1,8 °C werd bereikt in de ochtend van 23 november.
Winterse dagen (Max < 0 °C) kwamen niet voor in Laag- en Midden-België, op de Hoge Venen bleef het lichtjes vriezen op 22 en 23 november met maxima in
Mont Rigi (Waimes) van respectievelijk -0,8 °C en -0,2 °C, ook op de 24e overdag bleef het er nog licht vriezen, maar in de loop van de nacht die volgde steeg de temperatuur geleidelijk aan weer tot boven het vriespunt.

29 november 2015: grijze herfstdag in Ursel (Knesselare)
Foto: Yves Gits

Tabel 2 : aantal zomerdagen (Max >= 25 °C) en aantal vriesdagen (Min < 0 °C), absoluut minimum van de herfst, datum absoluut minimum

3.    De neerslag

Het neerslagtotaal was te Ukkel normaal en bedroeg 203,7 mm (ref. periode 1981-2010: 219,9 mm). September en oktober waren aan de droge kant met respectievelijk 59,1 mm en 40,9 mm neerslag (ref. periode 1981-2010: 68,9 mm (sep) en 74,5 mm (okt)). De maand november was daarentegen vrij nat met 103,7 mm (ref. periode 1981-2010: 76,4 mm). De afwijkingen voor de maanden oktober en november waren statistisch 'abnormaal', voor de maand september was het totaal 'normaal'.

De eerste dagen van de herfst verliepen wisselvallig onder invloed van een depressie nabij Denemarken of de Noordzee : op de 1e trok een storing naar het zuidoosten weg, en deze werd gevolgd door een wisselvallig weertype met buien. Op de 1e werd 26,1 mm gemeten in Aubange en 15,2 mm in Mont Rigi, op de 3e 34,8 mm in Stabroek en 27,9 mm in Essen.
Van de 6e tot de 8e vielen er nog wat lichte buitjes, maar de neerslagactiviteit verminderde sterk doordat een hogedrukgebied over de Britse Eilanden geleidelijk aan meer greep kreeg op het weer in ons land. Op 10 en 11 september bleef het volledig droog met flink wat zon.
Nadien brak een vrij lange periode aan met lagedrukinvloeden en geregeld regen en buien. We merken trouwens op dat de tweede decade de natste was van de maand september in Ukkel (zie tabel 3).
Op de 13e trok een secundaire lagedrukkern over het westen van het land naar het noorden met daar de grootste neerslaghoeveelheden: 21,1 mm in Assebroek, 20 mm in Kruishoutem en 16,4 mm in Koksijde. Ook op de 14e en 15e vielen geregeld (onweers)buien, op de 15e vooral in de noordwestelijke landshelft en in het zuidoosten, in Buzenol viel 31,7 mm neerslag en in Aubange 25,5 mm. Op de 16e trok een felle buienlijn vooral over de oostelijke landshelft, met onweer en rukwinden en belangrijke hoeveelheden neerslag. In Buzenol en Aubange (in het uiterste zuiden van het land waar ook de dag voordien al behoorlijk wat neerslag was gevallen), werd nu respectievelijk 27,5 mm en 37 mm gemeten. In Bièvre was het dagtotaal 31,6 mm, in Saint-Hubert 30,2 mm, in Mont Rigi 28,1 mm en in Hastière 26 mm. In Melreux (Hotton, tussen Marche-en-Famenne en Durbuy) ontwikkelde zich een tornado.  
Door luchtdrukstijgingen vanaf 24-25 september begon het weer te stabiliseren: op de 24e trokken nog een paar verzwakte storingen doorheen het land, maar vanaf de 25e kreeg de hoge druk duidelijk de bovenhand en dit zou tot begin oktober zo blijven: de kern van het hogedrukgebied trok van de Britse Eilanden via de Noordzee naar het zuiden van Skandinavië / Denemarken, bij ons werd het weerbeeld droog en zonnig. Doordat het hogedrukgebied zich op 2/3 oktober geleidelijk aan opsplitste in een kern over de Britse Eilanden en een andere over Oost-Europa, kon een depressie vanuit het zuiden het weer in ons land beïnvloeden. Op de 5e trok een vrij actieve storing over het land met op verschillende plaatsen 10 mm of meer (Ukkel: 10,6 mm). Ook op de 6e en 7e viel nog af en toe neerslag.
Rond het midden van de maand oktober zorgde een hoogtedepressie over onze streken (die zich vervolgens naar het zuiden verplaatste) voor geregeld neerslag die ditmaal eens vanuit het oosten/noordoosten over ons land trok. De combinatie van veel bewolking, neerslag en lage temperaturen zorgde ervoor dat het erg kil was (zie ook hoger bij 'De temperatuur') !
Verder in de maand oktober en ook in de eerste helft van de maand november bleven de neerslaghoeveelheden over het algemeen beperkt.
Het is in de tweede helft van november dat actievere regenzones en buien over ons land trokken.
In de periode 16-30 november viel 94,7 mm neerslag te Ukkel, bijna de helft van het herfsttotaal dus ! Vooral de derde decade van november was nat met 64,7 mm te Ukkel (zie tabel 3), op een aantal plaatsen viel nog meer neerslag zoals in Assebroek met 90,5 mm en in Lichtervelde met 77,2 mm, in Mont Rigi (nabij Botrange) 119,7 mm.
Op de 16e trok al een vrij actieve storing doorheen het land, de grootste dagsommen werden waargenomen in het oosten en zuiden van het land met 22 mm in Mont Rigi en 31,8 mm in Bièvre, op de 17e viel in Bièvre nog eens 19,3 mm zodat het totaal daar over 48 uur op zo'n 50 mm uitkwam.
De 18e verliep tijdelijk wat droger maar een storing verbonden aan een diepe depressie ten noorden van onze streken naderde stilaan vanuit het westen, dit actief koufront trok dan in de loop van de 19e doorheen het land (ze vormde de voorste begrenzing van gevoelig koelere lucht : zie ook hoger bij 'De temperatuur') met vrij belangrijke dagsommen : in Ukkel viel 19,6 mm, in Gembloux en Bièrset 22 mm, in Bièvre en Buzenol zo'n 30 mm en in Saint-Hubert 34 mm. Deze golvende storing bleef de dag nadien (de 20e) nog geruime tijd de zuidelijke landshelft beïnvloeden, terwijl het in het noorden al vrijwel droog bleef met aanvankelijk toch nog veel bewolking. De meeste neerslag op die 20e werd dan ook waargenomen in het uiterste zuiden van het land met 11,3 mm in Buzenol en 14,5 mm in Aubange. Na de passage van de storing werd het wisselvallig met buien, de meest intense vielen in de westelijke landshelft (onder andere te verklaren door de combinatie van koude bovenluchten en relatief warm zeewater). Zo viel op de 21e 17,4 mm in Assebroek, 16 mm in Passendale en Semmerzake en 14,6 mm in Beitem, op de 22e 20,7 mm in Passendale en 17 mm in Middelkerke. Op de 23e zorgde een hogedrukwig voor een tijdelijke stabilisering, enkel in het westen en vooral dicht bij de kust vielen nog enkele lichte buien. Nadien bereikten nieuwe storingen ons land, en de herfst werd kletsnat afgesloten met op de 30e onder andere 31,5 mm in Ukkel, 27 mm in Kleine Brogel, 30 mm in Elsenborn en 44,8 mm in Mont Rigi (in het westen viel minder neerslag).

 
Te Ukkel was de neerslag gedeeltelijk vergezeld van sneeuw gedurende 2 dagen : op 21 en 24 november.
Tijdens de koude periode midden oktober viel de eerste winterse neerslag in de Hoge Venen: in Mont Rigi werd op 14 en 16 oktober respectievelijk 1,5 cm en 2 cm sneeuw gemeten (zie ook foto hieronder). Dit is erg vroeg, maar een record is het zeker niet. Ook in het verleden lag er al eens tijdelijk sneeuw in de hoogste delen van het land vóór midden oktober. In een relatief recent verleden werd tijdelijk 1,5 cm gemeten in Mont Rigi op 3 oktober 1994; op 6 oktober 1917 werd sneeuw waargenomen in Drossart, op 12 oktober 1975 en 14 oktober 1971 in Signal de Botrange en op 14 oktober 1905 in Hockay (bron: 'Aperçu climatique des Hautes Fagnes' - K.M.I publicatie).
Een nieuwe sneeuwepisode kregen we in de derde decade van november toen polaire zeelucht een aantal dagen ons weer beïnvloedde: van 22 tot 28 november lag er wat sneeuw op de Hoge Venen, de maximale dikte werd bereikt op de 25e met 6 cm in Mont Rigi (hier en daar kan er nog wat meer gelegen hebben). Op de 29e bereikte ons belangrijk zachtere lucht zodat de sneeuw volledig terug verdween.

In onderstaande tabel vinden we voor Ukkel de neerslaghoeveelheid per decade : 

 Tabel 3 : neerslaghoeveelheid per decade te Ukkel (in l/m²)

Tabel 4: neerslaghoeveelheden gedurende de herfst (in l/m²)

In Ukkel was de neerslagfrequentie normaal: het aantal dagen met meetbare neerslag was 56 (gemiddeld: 51): 21 in september, 15 in oktober en 20 in november.
De langste periode met opeenvolgende neerslagdagen vonden we terug van 12 t/m 25 september (14 opeenvolgende dagen). Het grootst aantal opeenvolgende dagen zonder neerslag was 9: van 26 september t/m 4 oktober.

4.    Zonneschijnduur

 {jumi [staticfiles/climatology/comp_season_nl.php][2015][AUT][70][130]}

September 2015 :

Waarnemingen september 2015

Oktober 2015 :

Waarnemingen oktober 2015

November 2015 :

Waarnemingen november 2015